Artykuł
Ogólna charakterystyka
Gmina Osiek to malownicza, turystyczna gmina położona w południowej części województwa pomorskiego, w powiecie starogardzkim. Mieści się ona w obrębie Pojezierza Pomorskiego, w subregionie zwanym Równiną Tucholską, w centrum rejonu etniczno - kulturowego KOCIEWIE. Obszar ten w całości usytuowany jest na terenie chronionego krajobrazu Bory Tucholskie, w całości objęty programem Natura 2000, nie posiada żadnego przemysłu, w związku z tym jest niezwykle atrakcyjny dla turystów z bardzo zdrowym mikroklimatem żywicznych borów sosnowych. Powierzchnia gminy wynosi 156 km2, z czego lasy stanowią 74%, użytki rolne 16%, natomiast wody 7%. Gminę zamieszkuje ok. 2500 mieszkańców skupionych w 12 sołectwach. Siedzibą gminy jest położony przy drodze wojewódzkiej nr 214 Warlubie – Kościerzyna Osiek. Dzięki usytuowaniu nad największym jeziorem Kociewia "Kałębie" zwanym "Morzem Kociewskim" o pow. 466 ha, Osiek zwany jest turystyczną stolicą powiatu starogardzkiego.
Teren gminy Osiek szczyci się licznymi walorami przyrodniczymi. Mieści się tu ponad 20 malowniczych, czystych, rybnych jezior oraz rzeki Wda (Czarna Woda) i Brzezianek. Te urocze jeziora, rzeki, przepływy i bagna bogate w ryby i ptactwo wodne oraz gęste bory zasobne w leśną zwierzynę i różnorodne runo leśne zapraszają spragnionych ciszy i spokoju, miłośników przyrody oraz chętnych do aktywnego odpoczynku. Są tu cztery rezerwaty przyrody: Czapli wierch o pow. 5,26 ha, Krzywe koło w pętli Wdy o pow. 10 ha, Jezioro Udzierz o pow. 230 ha, Zdrójno o pow. 168 ha.
Dzięki tym zaletom gmina Osiek stanowi raj dla fotografów, myśliwych, wędkarzy, żeglarzy, grzybiarzy oraz smakoszy jagód i żurawin.
Zarys historyczny
Wieś Osiek - dzisiejsza siedziba Gminy leżała na szlaku bursztynowym Świecie - Osiek - Skórcz - Starogard Gdański - Gdańsk. Wyprawy tym szlakiem nie były zbyt częste ze względu na niebezpieczeństwo, ale jest to pierwsza ciekawostka historyczna, którą warto odnotować.
Według tradycji w 997 roku przebywał tu, zapewne w gródku obronnym, przez jedną noc, biskup Wojciech w czasie podróży misyjnej do Prus.
Tędy wiodła także droga kupców zwana "drogą księcia Grzymisława" w XIII w. Potwierdza to niejako nazwa wsi - Osiek, pochodząca od słowa zasieka, tj. przeszkoda, zapora lub drewniana warownia śródleśna strzegąca bezpieczeństwa drogi kupieckiej.
W I połowie XV wieku Osiek znalazł się w rękach Krzyżaków, którzy wznieśli tu murowany zameczek nad brzegiem jeziora Kałębie. W czasie wojny trzynastoletniej (1454-1466) przechodził on z rąk do rąk i w końcu został zniszczony.
W 1565 Adam Walewski, jeden ze starostów osieckich, wzniósł na jego fundamentach piękny pałac renesansowy z arkadowym dziedzińcem. Niestety, obiekt ten został zniszczony w latach "potopu" szwedzkiego 1655-1660. Pozostała jedynie legenda o zatopionym przez wrogów złocie w jeziorze Kałebie. Materiał budowlany z pałacu został wykorzystany do budowy koszar wojskowych w Starogardzie Gdańskim (przy ulicy Paderewskiego).
Od 1767 roku w drugie Święto Zielonych Świąt i w pierwszą niedzielę po Św. Rochu (16 VIII) odbywały się "Jarmarki osieckie na towary wszelkie". Święty Roch, jako patron chroniący od chorób zakaźnych, a głównie od cholery, cieszył się tu od dawna wielkim kultem. Został on też patronem tutejszego Kościoła pobudowanego w latach 1860-1866. Kult Św. Rocha trwa do dzisiaj, corocznie w pierwszą niedzielę po 16 VIII odbywa się uroczysty Odpust Św. Rocha, który gromadzi licznych wiernych, w ten dzień m. in. przybywa piesza pielgrzymka ze Skórcza. Nadal rozstawiane są stragany, tzw. "budy", na których można zakupić przeróżne rzeczy.
Niemałą rolę w historii Osieka odegrał ks. Jan Olszewski, miejscowy proboszcz (1894-1910). Założył on Polskie Towarzystwo Handlowe "Konsum", Bank Ludowy (1904), Towarzystwo Ludowe i Towarzystwo Flisaków. Dzięki niemu parafia przekształciła się w "centralę strajku szkolnego" na ziemi starogardzkiej w latach 1906-1907. Był to strajk w obronie mowy polskiej, w którym zasłynęła m.in. szkoła w Kasparusie.
W latach 1936-1939 przez Osiek budowano autostradę Warlubie - Osiek - Kościerzyna - Gdynia.
W okresie II wojny światowej wielu mieszkańców gminy walczyło w partyzantce działającej w okolicznych lasach zwłaszcza na południe od jeziora Kałębie. Były to m.in. oddziały partyzanckie Armii Krajowej.
Historia administracji w Gminie Osiek
Historia administracji w Gminie Osiek- do pobrania (pdf)
opracował Leszek Zugaj
PODZIAŁ NA GMINY W LATACH 1934 - 1939 - DO POBRANIA (PDF)
PODZIAŁ NA GROMADY W 1955 ROKU